Νομισματική Ένωση ή…«Νομισματική αμηχανία»;

Έχει επανειλημμένως τονίσει ότι «η υπερβολική δόση λιτότητας χειροτερεύει τα πάντα» και ότι «πουθενά στον κόσμο οι περικοπές δεν οδήγησαν σε εξυγίανση». Ο βραβευμένος με Νόμπελ οικονομολόγος Τζόζεφ Στίγκλιτζ επαναλαμβάνει για μια ακόμα φορά τις θέσεις του, με άρθρο του στο http://www.project-syndicate.org.

Οι κεντρικές τράπεζες και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού έλαβαν έκτακτα μέτρα νομισματικής πολιτικής τον Σεπτέμβριο: το πολυαναμενόμενο «QE3» (η τρίτη δόση της ποσοτικής χαλάρωσης από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ), καθώς και η ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ότι θα αγοράσει απεριόριστες ποσότητες κρατικών ομολόγων από τα προβληματικά μέλη της ευρωζώνης. Οι αγορές απάντησαν με ευφορία, με τις τιμές των μετοχών στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, να φθάνουν σε υψηλά για την εποχή μετά την ύφεση. Άλλοι, ιδίως στην Δεξιά, ανησυχούν ότι τα τελευταία νομισματικά μέτρα θα τροφοδοτήσουν τον μελλοντικό πληθωρισμό και θα ενθαρρύνουν τις αχαλίνωτες κρατικές δαπάνες.

Στην πραγματικότητα, τόσο οι φόβοι όσων κρίνουν όσο και η ευφορία των αισιόδοξων είναι αδικαιολόγητα. Με τόση πολύ υποχρησιμοποιούμενη παραγωγική ικανότητα σήμερα και με τόσο θλιβερές άμεσες οικονομικές προοπτικές, ο κίνδυνος σοβαρού πληθωρισμού είναι ελάχιστος.

Εν τούτοις, οι ενέργειες της Fed και της ΕΚΤ έστειλαν τρία μηνύματα που θα έπρεπε μα σταματήσουν τις αγορές. Κατ ‘αρχάς, έλεγαν ότι οι προηγούμενες ενέργειες δεν είχαν αποτέλεσμα. Πράγματι, οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες είναι κατά ένα μεγάλο μέρος υπεύθυνες για την κρίση. Αλλά η ικανότητά τους να διορθώσουν τα λάθη τους είναι περιορισμένη. Δεύτερον, η ανακοίνωση της Fed ότι θα διατηρήσει τα επιτόκια σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα μέχρι τα μέσα του 2015 υπονοούσε ότι δεν αναμένει ανάκαμψη σύντομα. Αυτό θα πρέπει να είναι μια προειδοποίηση για την Ευρώπη, η οικονομία της οποίας είναι τώρα πολύ πιο αδύναμη από ό, τι της Αμερικής.

Τελικά, η Fed και η ΕΚΤ έλεγαν ότι οι αγορές δεν θα αποκαταστήσουν γρήγορα από μόνες τους την πλήρη απασχόληση. Χρειάζεται ένα ερέθισμα. Αυτό πρέπει να χρησιμεύσει ως ανταπάντηση σε εκείνους στην Ευρώπη και την Αμερική, οι οποίοι ζητούν ακριβώς το αντίθετο -περαιτέρω λιτότητα. Αλλά το ερέθισμα που χρειάζεται -και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού- είναι ένα οικονομικό κίνητρο. Η νομισματική πολιτική έχει αποδειχθεί αναποτελεσματική και όσο περισσότερο συνεχίζεται είναι απίθανο να επιστρέψει η οικονομία σε βιώσιμη ανάπτυξη. Στα παραδοσιακά οικονομικά μοντέλα, η αυξημένη ρευστότητα επιφέρει μεγαλύτερο δανεισμό, κυρίως για τους επενδυτές και μερικές φορές για τους καταναλωτές, αυξάνοντας έτσι τη ζήτηση και την απασχόληση. Όμως σκεφτείτε μια περίπτωση σαν την Ισπανίας, όπου τόσα πολλά χρήματα έχουν φύγει από το τραπεζικό σύστημα -και συνεχίζουν να φεύγουν καθώς η Ευρώπη χαζολογά πάνω από την υλοποίηση ενός κοινού τραπεζικού συστήματος. Με το να προστίθεται απλά ρευστότητα, ενώ συνεχίζονται παράλληλα οι τρέχουσες πολιτικές λιτότητας, δεν θα αναθερμανθεί η ισπανική οικονομία.

Έτσι, επίσης, στις ΗΠΑ, οι μικρότερες τράπεζες που χρηματοδοτούν σε μεγάλο βαθμό τις μικρές και μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις έχουν παραμεληθεί πλήρως. Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση -στο πλαίσιο της προεδρίας Τζορτζ Μπους και Μπαράκ Ομπάμα- διέθεσε εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια για να στηρίξει τις μεγάλες τράπεζες, ενώ αφήνει να αποτύχουν εκατοντάδες από αυτούς τους ζωτικής σημασίας, μικρότερους δανειστές. Ο δανεισμός όμως θα ήταν αποτρεπτικός ακόμα και αν οι τράπεζες ήταν υγιείς. Τελικά, οι μικρές επιχειρήσεις που βασίζονται στα ενυπόθηκο δανεισμό, καθώς και στην αξία της ακίνητης περιουσίας -που είναι η κύρια μορφή των υποθηκών- εξακολουθούν να είναι μείον κατά το ένα τρίτο από τα επίπεδα προ-κρίσης. Επιπλέον, δεδομένου του μεγέθους της πλεονάζουσας παραγωγικής δυνατότητας στην αγορά ακινήτων, τα χαμηλότερα επιτόκια θα συμβάλουν ελάχιστα στην αναβίωση των τιμών στα ακίνητα, δημιουργώντας λίγο- πολύ άλλη μια καταναλωτική φούσκα.

Φυσικά, δεν μπορούν να αποκλειστούν τα οριακά αποτελέσματα: μικρές αλλαγές σε μακροπρόθεσμα επιτόκια από το QE3 μπορεί να οδηγήσουν σε μια μικρή αύξηση των επενδύσεων. Μερικοί από τους πλούσιους θα επωφεληθούν από τις προσωρινά υψηλότερες τιμές των μετοχών για να καταναλώνουν περισσότερα. Και μερικοί ιδιοκτήτες ακινήτων θα είναι σε θέση να αναχρηματοδοτήσουν τα στεγαστικά τους δάνεια, με χαμηλότερες πληρωμές που θα τους επιτρέπουν να αυξήσουν την κατανάλωση. Οι περισσότεροι πλούσιοι όμως γνωρίζουν ότι τα προσωρινά μέτρα οδηγούν μόνο σε μια προσωρινή παρεμβολή στις τιμές των μετοχών -μετά βίας αρκούν για να στηρίξουν την υπερκατανάλωση. Επιπλέον, οι εκθέσεις δείχνουν ότι μερικά από τα οφέλη των χαμηλότερων μακροπρόθεσμων επιτοκίων φιλτράρονται στους ιδιοκτήτες κατοικιών. Αυτές που επωφελούνται περισσότερο, όπως φαίνεται, είναι οι τράπεζες. Πολλοί που θέλουν να αναχρηματοδοτήσουν τα στεγαστικά τους δάνεια δεν μπορούν, καθώς χρωστούν περισσότερα για τα ενυπόθηκα δάνειά τους από την αξία του ακινήτους τους.

Σε άλλες περιπτώσεις, οι ΗΠΑ θα επωφελούνταν από την αποδυνάμωση των συναλλαγματικών ισοτιμιών που απορρέουν από τα χαμηλότερα επιτόκια -ένα είδος γειτονικής επαιτείας στην ανταγωνιστική υποτίμηση που θα αποβεί σε βάρος των εμπορικών εταίρων της Αμερικής. Όμως, δεδομένης της μείωσης των επιτοκίων στην Ευρώπη και την παγκόσμια επιβράδυνση, τα κέρδη είναι πιθανό να είναι μικρά, ακόμη και εδώ.
Κάποιοι ανησυχούν ότι η φρέσκια ρευστότητα θα οδηγήσει σε χειρότερα αποτελέσματα -για παράδειγμα, μια έκρηξη τιμών των βασικών προϊόντων, η οποία θα μπορούσε να λειτουργήσει σαν ένας φόρος στους αμερικανούς και ευρωπαίους καταναλωτές. Οι ηλικιωμένοι, οι οποίοι ήταν συνετοί και φύλασσαν τα χρήματά τους σε κρατικά ομόλογα, θα δουν χαμηλότερες αποδόσεις και συνεπώς περαιτέρω περιορισμό της κατανάλωσής τους. Και τα χαμηλά επιτόκια θα ενθαρρύνουν τις επιχειρήσεις που κάνουν επενδύσεις για να δαπανήσουν σε πάγο κεφάλαιο σαν απόλυτα αυτοματοποιημένες μηχανές, εξασφαλίζοντας έτσι ότι, όταν έρθει η ανάκαμψη θα είναι σχετικά άνεργοι. Με λίγα λόγια, τα οφέλη είναι μικρά, στην καλύτερη περίπτωση.

Στην Ευρώπη, η νομισματική παρέμβαση έχει μεγαλύτερες πιθανότητες να βοηθήσει -αλλά με ένα παρόμοιο κίνδυνο να χειροτερέψουν τα πράγματα. Για να καθησυχάσει το άγχος της κυβερνητικής ασωτίας, η ΕΚΤ δημιούργησε δυνητικότητα στο πρόγραμμα αγοράς ομολόγων της. Αλλά αν οι συνθήκες λειτουργούν όπως τα μέτρα λιτότητας -που επιβάλλονται χωρίς σημαντικά συνοδευτικά μέτρα ανάπτυξης- θα μοιάζουν περισσότερο με αφαίμαξη: ο ασθενής θα πρέπει να κινδυνέψει να πεθάνει προτού λάβει ιατρική βοήθεια. Ο φόβος της απώλειας της οικονομικής κυριαρχίας θα κάνει τις κυβερνήσεις να διστάζουν να ζητήσουν βοήθεια από την ΕΚΤ και μόνο εάν ζητούν θα έχουν πραγματικό αποτέλεσμα.
Υπάρχει ένας επιπλέον κίνδυνος για την Ευρώπη: αν η ΕΚΤ επικεντρώνεται τόσο πολύ στον πληθωρισμό, ενώ η Fed προσπαθεί να τονώσει την οικονομία των ΗΠΑ, οι διαφοροποιήσεις των επιτοκίων θα οδηγήσουν σε ένα ισχυρότερο ευρώ (τουλάχιστον σε σχέση με ό,τι θα ήταν σε άλλη περίπτωση), υπονομεύοντας την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης και τις προοπτικές ανάπτυξης.

Τόσο για την Ευρώπη όσο και την Αμερική, ο κίνδυνος τώρα είναι τώρα ότι οι πολιτικοί και οι αγορές πιστεύουν πως η νομισματική πολιτική μπορεί να αναζωογονήσει την οικονομία. Δυστυχώς, η κύρια επίδρασή της σε αυτό το σημείο είναι να αποσπάσει την προσοχή από τα μέτρα που θα τονώσουν πραγματικά την ανάπτυξη, με μια επεκτατική δημοσιονομική πολιτική και μεταρρυθμίσεις του χρηματοπιστωτικού τομέα που ενισχύουν τον δανεισμό. Η τρέχουσα ύφεση, που ήδη διαρκεί μισή δεκαετία, δεν θα σταματήσει σύντομα. Αυτό, με λίγα λόγια, είναι και αυτό που υποστηρίζουν η Fed και η ΕΚΤ. Όσο πιο γρήγορα οι ηγέτες μας το αναγνωρίσουν, τόσο το καλύτερο.

http://www.project-syndicate.org/commentary/quantitative-easing-3–qe3–and-the-problems-of-the-fed-and-ecb-s-expansionary-monetary-policy-by-joseph-e–stiglitz