Αναδημοσιεύουμε το άρθρο από το περιοδικό ΑΚΤΙΝΕΣ (Δεκέμβριος 2010)
Η αναγέννηση του Βυζαντίου
στην Ανατολία
Καθηγητής Χειρουργικής Παν. Αθηνών
Γύρω από το Βυζάντιο τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια ασυνήθιστη κινητικότητα. Είναι σαν να ξυπνήσαμε ένα ωραίο πρωί και να ανακαλύψαμε ότι έχουμε στην ιστορία μας μια ολόκληρη αυτοκρατορία που δεν κάναμε ποτέ τον κόπο να σκύψουμε να δούμε τι ήταν στ’ αλήθεια. Για πολλούς από εμάς το Βυζάντιο είναι συνυφασμένο με τον σκοταδισμό, για άλλους είναι ο ορκισμένος εχθρός του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, για κάποιους άλλους οι Βυζαντινοί είναι οι καταστροφείς των μνημείων της αρχαιότητος, ένας λαός που κυριαρχείται από δεισιδαιμονίες και προκαταλήψεις για όλους τέλος πάντων μια αυτοκρατορία με περισσότερους αυτοκράτορες από όσους αντέχει κανείς να μάθει. Από την άλλη μεριά, όμως είναι αλήθεια ότι τελευταία το Βυζάντιο, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, μας θυμίζει την ύπαρξή του. Γεγονός όμως είναι ένα, πως στις ημέρες μας υπάρχει αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για το Βυζάντιο.
Φέτος κλείνουν 556 χρόνια από την πτώση της Κωνσταντινούπολης (29 Μαΐου 1453), γεγονός που είχε τεράστιο αντίκτυπο σε όλη τη Δυτική Ευρώπη. Ο αντιβυζαντισμός, όμως, που επικράτησε τους νεώτερους αιώνες ήταν καθαρά δυτική κατασκευή. Ήταν ένα πολιτικό και θρησκευτικό προϊόν της καθολικής και προτεσταντικής λατινογερμανικής Ευρώπης. Αντιθέτως, ο ελληνικός λαός βίωσε το Βυζάντιο και την απώλεια της αυτοκρατορίας μέσα από παραδόσεις όπως του «Μαρμαρωμένου Βασιλιά» και ο εγχώριος αντιβυζαντισμός ήταν πάντα εισαγόμενος και ποτέ δεν υπήρξε αυτογενής και λαϊκός.
Πράγματι, το Βυζάντιο συκοφαντήθηκε αρκετά στη Δυτική Ευρώπη και αυτή η αρνητική εικόνα συνοψίζεται στις απόψεις που εξέφρασε ο Άγγλος ιστορικός του Διαφωτισμού, Εντουαρντ Γκίμπον στο γνωστό έργο του Decline and Fall of the Roman Empire (Παρακμή και Πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας).
Τα τελευταία ωστόσο, χρόνια φαίνεται πως έχει έρθει η ώρα στη Δύση, για να γίνει μια βυζαντινή «αναγέννηση» και να λυτρωθεί η βυζαντινή ιστοριογραφία από τα αρνητικά στερεότυπα. Η σπουδαία έκθεση που οργανώθηκε στο Λονδίνο, η συνέχεια στο Παρίσι με τους θησαυρούς του Αγίου Όρους (le Mont Athos et I’ Empire Byzantin), και η εντελώς πρόσφατα παρουσιασθείσα στην Βόννη της Γερμανίας με τίτλο Byzantium: Splendour and Everyday life (Λάμψη και Καθημερινή Ζωή) καθώς και οι παλαιότερες στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, στο Μουσείο Μπενάκη στην Αθήνα και στο Μουσείο Γκετί στο Λος Άντζελες, πρόβαλαν με μεγάλη φροντίδα και επιτυχία τη δόξα του Βυζαντίου. Το ίδιο και τα μεγάλα διεθνή συνέδρια βυζαντινών σπουδών που έγιναν τα τελευταία χρόνια σε όλο τον κόσμο. Όλα αυτά απέδειξαν ότι το πνεύμα του Βυζαντίου όχι μόνο επέζησε μετά το 1453, αλλά διατρέχει με αδιάπτωτη ζωτική δύναμη όλους τους αιώνες που μεσολάβησαν μέχρι σήμερα.
Και αν όλα αυτά συμβαίνουν στην Ευρώπη ας δούμε δίπλα μας στην Ανατολία, όπου το σημερινό καθεστώς της γείτονος χώρας την ώρα που η Ελλάδα απεμπολεί τις βυζαντινές της ρίζες και δικαιώματα, αυτή διεκδικεί τη βυζαντινή κληρονομιά ως εναλλακτική λύση και ως μανδύα για την ευρωπαϊκή προοπτική της.
Το Βυζάντιο επανέρχεται, αλλά δυστυχώς στην Τουρκία!
«Δεν έχουμε το δικαίωμα να πούμε ότι το Βυζάντιο δεν είναι δικό μας». Αυτά δεν είναι λόγια ενός Έλληνα ούτε ενός Ορθοδόξου. Είναι η εισηγητική εκφώνηση του υπουργού Τουρισμού και Πολιτισμού της Τουρκίας, Αττίλα Κοτς στο Α’ Διεθνές Ερευνητικό Συμπόσιο για το Βυζάντιο, του 2007. Κάποια στιγμή μάλιστα ο Τούρκος υπουργός έγινε πολύ αυστηρός και είπε: «Αυτό σας το λέω ως υπουργός του κυβερνώντος κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης. Δεν έχετε το δικαίωμα να λέτε ως Τούρκοι ότι το Βυζάντιο δεν είναι δικό σας. Δεν μπορείτε να το λέτε αυτό γιατί μετά δεν θα έχετε κανένα δικαίωμα σε αυτή τη γη. Αυτή η γη είναι των Τούρκων και σήμερα είναι των κατοίκων της Τουρκικής Δημοκρατίας όμως, αυτά που λέω εδώ μπορεί να κατακριθούν, αλλά σε αυτή τη γη ζήσανε και Βυζαντινοί. Το Μουσείο της Αγίας Σοφίας που το μετέτρεψε σε τζαμί ο Σουλτάνος Φατίχ Μεχμέτ, είναι βυζαντινή κληρονομιά. Δεν το γκρεμίσαμε το χρησιμοποιήσαμε. Δεν έχετε το δικαίωμα να λέτε ότι το Βυζάντιο δεν είναι δικό μας. Πρέπει όμως να είμαστε προσεκτικοί στα θέματα αυτά για λόγους εθνικής ενότητας».
Τα λόγια αυτά που, λογικά, αιφνιδιάζουν οποιοδήποτε αναγνώστη που δεν παρακολουθεί από μέσα τις εξελίξεις, δεν μπορούν να εκληφθούν ως τυχαία. Ούτε τυχαία είναι η προβολή τους σε κεντρικό σημείο της εφημερίδας Μιλιέτ (26/06/2007). Ο Κοτς δεν τα απεύθυνε στον απλό κόσμο, στην ουσία έδινε γραμμή στους κορυφαίους τουρκολόγους και ιστορικούς της χώρας του, οι οποίοι παρευρίσκονταν στην έναρξη ενός πολύ προβληθέντος Συμποσίου, στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κων/λης στο οποίο συμμετείχαν ο Γενικός Πρόεδρος των Μουσείων και Πολιτιστικών Εκθέσεων, Ορχάν Τουσγκούλ, ο Πρόεδρος του Σουλτανικού Παλατιού Τοπ Καπί, ο Δρ. Ιμπέρ Ουρταϊλί και τα διευθυντικά μέλη του διοικητικού συμβουλίου της διαβόητης στην Τουρκία για την ισχύ της Κος Holdings, Σεμαχάτ Αρσέλ και Ομέρ Κοτς. Το Συμπόσιο διοργανώθηκε από το Ιδρυμα Βεχμπί Κοτς -ένα σύγχρονο και ισχυρό thinktank της Τουρκίας, το οποίο προωθεί εκμοντερνίστηκες τάσεις, την ελεύθερη οικονομία της αγοράς και τη συνεργασία μεταξύ των μη φανατικών κεμαλιστών.- Αυτή η γραμμή που παρουσιάζει την Τουρκία ως τον κληρονόμο του Βυζαντίου επιδιώκει σήμερα τη διαμόρφωση μιας νέας τουρκικής ευρωπαϊκής ταυτότητας όχι μόνο προς το εσωτερικό της χώρας αλλά και προς το εξωτερικό. Και έχει αποτελέσματα! Εμφανίστηκαν ήδη ιστοσελίδες στο εξωτερικό, μη-Τουρκικές, που επίσημα ταυτίζουν το Βυζάντιο με τη σημερινή Τουρκία, την οποία θεωρούν και διάδοχό του. Για παράδειγμα στην ιστοσελίδα www.about.com η οποία παγκοσμίως είναι πολύ δημοφιλής σε όλους τους αγγλόφωνους, δημοσιεύεται άρθρο με τίτλο «Byzantium (Turkey)», τίτλος ο οποίος ταυτίζει πλήρως την σημερινή Τουρκία με το Βυζάντιο.
Για πρώτη φορά η συζήτηση για το ποιοι είναι οι Τούρκοι πήρε πρόσφατα καταλυτικό χαρακτήρα. Οι άνθρωποι αυτοί συνειδητοποίησαν έτσι απλά και εύκολα ότι δεν είναι δυνατόν να χάθηκε ο αυτόχθων βυζαντινός ή βυζαντινοποιημένος πληθυσμός της Μικράς Ασίας μετά την έλευση των –λίγων, ούτως ή άλλως- Σελτζούκων και Οθωμανών Τούρκων. Τι απόγιναν οι Χριστιανοί-Βυζαντινοί κάτοικοι της Μικράς Ασίας μεγάλο μέρος των οποίων ήταν καθαρά ελληνικής καταγωγής. Προφανώς… τουρκοποιήθηκαν με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο.
Υπάρχει ένα ερώτημα που παρ’ όλη την εμφαινόμενη αφέλεια του είναι συγκλονιστικό και ταλανίζει σήμερα σχεδόν κάθε Τούρκο: «Κατά πόσο και σε τι ποσοστό είμαστε Τούρκοι; Μήπως είμαστε Βυζαντινοί;». Αυτόν ακριβώς τον προβληματισμό φαίνεται ότι περιέχει μέσα της η νέα τάση της Τουρκίας να θέλει να παρουσιαστεί ως η κληρονόμος του Βυζαντίου. Και μάλιστα δίνει λύση στο πρόβλημα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο!
ΠΡΩΤΟΝ: Απομακρύνει τον κίνδυνο του Ισλάμ (αφού η αποδοχή της Βυζαντινής κληρονομιάς σχετίζεται κυρίως με την –αποδεκτή από την χριστιανική Ευρώπη- Ορθοδοξία), ΔΕΥΤΕΡΟΝ: επιβεβαιώνει το ευρωπαϊκό πρόσωπο των Τούρκων (ποιος θα αρνηθεί να συμμετέχουν στην Ευρώπη οι «απόγονοι των Βυζαντινών;) και ΤΡΙΤΟΝ: ταυτόχρονα «ανακουφίζει» πολλές από τις εσωτερικές της εντάσεις. Η κουβέντα για την ρωμαϊκή-ελληνική καταγωγή των σημερινών Τούρκων άνοιξε στην Τουρκία και δεν φαίνεται τίποτα ικανό να την σταματήσει. Τη συζήτηση άνοιξε ο ίδιος ο εκλιπών 8ος Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Τουρκίας, Τουργκούτ Οζάλ, το 1988, με το περίφημο και αμφιλεγόμενο στην Ελλάδα βιβλίο του. «Η Τουρκία στην Ευρώπη», όπου σημείωνε με μεγάλη έμφαση προς τους Ευρωπαίους: «Θεωρώντας μας Τούρκους, μας διώχνετε. Να ξέρετε δεν έχουμε τίποτα που να ονομάζεται τουρκικό. Σε φυλετικό πολιτισμό ότι έχουμε το έχουμε πάρει από τους Έλληνες. Ο πολιτισμός μας είναι ελληνικός πολιτισμός, έτσι δεν έχουμε κανένα πολιτισμικό εμπόδιο να μπούμε στην Ευρώπη».
Στην Τουρκία υπάρχουν και άλλοι λόγοι που η τάση επιστροφής στο Βυζάντιο ήρθε στην επιφάνεια, όπως πρώτον λόγω της πίεσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το καθεστώς έγινε πολύ περισσότερο ανεκτικό στο να ακουστούν οι φωνές, στις οποίες επί κεμαλισμού είχε επιβληθεί σιγή. Άλλος ένας λόγος είναι ένα κόμπλεξ και ένα δέος που αισθάνονται οι Τούρκοι απέναντι στους Ευρωπαίους από τους οποίους η χριστιανικότητα και η ελληνικότητα είναι δεδομένες αξίες. Διεκδικούν λοιπόν (ανειλικρινώς ή ειλικρινά) τα αφήνω στην κρίση σας και τη δική τους «ευρωπαϊκότητα» ως ισχυρότερη και σοβαρότερη της Ευρωπαϊκής, ανατρέχοντας στις δικές τους ελληνοχριστιανικές ρίζες.
Το τουρκικό βαθύ κράτος στην αρχή τρομοκρατήθηκε με αυτό, που συμβαίνει με το κύμα δηλαδή της αναγέννησης του Βυζαντίου και της Ορθοδοξίας. Η στάση του απέναντι στο φαινόμενο της αναζήτησης της ρωμαϊκής-βυζαντινής ταυτότητας των Τούρκων στην αρχή ήταν μουδιασμένη και έδειχνε πανικόβλητη. Κάποια στιγμή όμως κάποιοι από τους στρατηγούς και τους διαμορφωτές της κρατικής ιδεολογίας στην Τουρκία συνειδητοποίησαν ότι αυτή ακριβώς η επαναβυζαντινοποίηση του πληθυσμού της είναι το ισχυρότερο ιδεολογικό όπλο για την ευρωπαϊκότητα της Τουρκίας, γι’ αυτό και δείχνουν ανοχή προς το φαινόμενο αυτό προσδοκώντας να το αξιοποιήσουν από την μεριά τους ή να το «καπελώσουν» και να το εμφανίσουν ως αιτούμενο της «σύγχρονης ευρωπαϊκής Τουρκίας» και της πορείας της προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.
Για καιρό τώρα, παράξενες για τα κεμαλιστικά δεδομένα, δημοσιεύσεις εμφανίζονται σε μεγάλης κυκλοφορίας εφημερίδες και στα επιστημονικά τους ένθετα που υποστηρίζουν τη θέση ότι οι σημερινοί Τούρκοι «δεν είναι Τούρκοι αλλά Βυζαντινοί!» Έτσι, στην εφημερίδα Σαμπάχ στις 10/12/2007, ο αρθρογράφος Ecevit Kiliç δημοσιεύει μεγάλο αφιέρωμα με τίτλο «Μύθος η προέλευση των Τούρκων από την Κεντρική Ασία». Αναφέρεται εκτεταμένα στην εργασία του κορυφαίου Τούρκου ανθρωπολόγου Timurçin Bider, καθηγητή του Πανεπιστημίου Κων/πολης, οι μελέτες και οι έρευνες του οποίου καταδεικνύουν ότι χάρη στις φοβερές εξελίξεις της γενετικής τεχνολογίας και των συγκριτικών του ερευνών στο DNA, οι κάτοικοι της Ανατολίας δεν εκτουρκίστηκαν ποτέ φυλετικά από τους λίγους νομάδες που κατέβηκαν από τις στέπες της Κεντρικής Ασίας. «Και συνεχίζει να ισχυρίζεται ο Bider ότι οι σημερινοί Τούρκοι δεν ήρθαν από την Κεντρική Ασία.
Για 40.000 χρόνια δεν το κούνησαν ρούπι από εκεί. Ανήκουν σε αυτά τα χώματα, όπως και εκείνοι οι Τούρκοι που ισχυρίζονται ότι προερχόμαστε από την Κεντρική Ασία…» Και συνεχίζει το άρθρο… «Ο αριθμός εκείνων που ήρθαν από την Κεντρική Ασία είναι πολύ μικρός. Οι γενετικές έρευνες μας δείχνουν πόσοι είναι εκείνοι…. Το ποσοστό τους είναι 10% έως 15% του συνόλου του πληθυσμού… Η φυγή από την Κεντρική Ασία είναι ένας μύθος… Άσε, που δεν είναι ξεκάθαρο αν αυτοί που ήρθαν απ’ έξω ήταν Ιρανοί ή Αφγανοί… Ο τουρκισμός είναι μια πολιτισμική ταυτότητα που τη δημιουργήσαμε εμείς…. εδώ και διακόσια χρόνια! Γενετικές έρευνες μας δείχνουν ότι οι κάτοικοι της σημερινής Τουρκίας ….δεν έχουν καμία βιολογική συγγένεια με τους Τουρκομάνους, τους Ουζμπέκους, τους Ουιγούρος, ακόμα και με τους Μογγόλους.
Φαίνεται ότι στην Τουρκία από πολλούς και σοβαρούς κύκλους αρχίζει να προωθείται ως πιθανό μελλοντικό ιστορικο-πολιτικό ιδεολόγημα η θέση ό,τι οι Τούρκοι είναι αυτόχθονες, απόγονοι των Βυζαντινών κατοίκων της Ανατολίας. Στα πλαίσια αυτά μπορεί να ερμηνευθούν καλύτερα και οι δηλώσεις του νυν Προέδρου της Τουρκικής Δημοκρατίας Αμπνουλάχ Γκιουλ, που είχε κάνει τον Νοέμβριο του 2006 ως υπουργός Εξωτερικών τότε σε ομιλία του στη Ρώμη είχε πει: «Η Τουρκία είναι αναπόσπαστο τμήμα της πολιτιστικής γεωγραφίας της Ευρώπης. Η ιστορία έχει δείξει ξεκάθαρα ότι οι βασικές αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισμού έχουν τις ρίζες τους στην Ανατολία… Αρχαίοι φιλόσοφοι και επιστήμονες, όπως ο Στράβων από την Αμάσεια, ο Διογένης από την Σινώπη, ο Θαλής ο Μιλήσιος, ο ιστορικός Ηρόδοτος, ο Ανακιμένης και ο Ηράκλειτος (προ-σωκρατικοί φιλόσοφοι), είναι παιδιά της Ανατολίας»! Αυτές οι δηλώσεις συνήθως οδηγούν σε αντιδράσεις οργής και απόγνωσης από τους σημερινούς Έλληνες.
Κανείς όμως από εμάς δεν παρατηρεί ότι ουσιαστικά οι Τούρκοι δεν δηλώνουν τώρα πια ότι ο Όμηρος και οι λοιποί αναφερόμενοι αρχαίοι Έλληνες είναι Τούρκοι, αλλά ότι οι σημερινοί Τούρκοι είναι απόγονοι αυτών των αρχαίων Ελλήνων. Είναι μια εκπληκτική στροφή στην καθιερωμένη ιστορική άποψη, όχι μόνο επί κεμαλισμού αλλά και επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Και η Ελλάδα δυστυχώς δεν είναι καθόλου προετοιμασμένη γι’ αυτό το ενδεχόμενο.
Ακόμα και ο Ρετζέπ Ταγίτ Ερντογάν πριν από μήνες διάλεξε τη μικρή και άσημη επαρχιακή πόλη του Dusze προκειμένου να καταδείξει προς όλους τη νέα στροφή στο τουρκικό κρατικό ιδεολόγημα. Σε μια άνευ προηγούμενου δήλωσή του τόνισε:
«Φασιστική ήταν η νοοτροπία που οδήγησε στην εκδίωξη ανθρώπων με διαφορετική εθνική ταυτότητα από την Τουρκία. Αυτού του είδους οι αντιλήψεις δεν φαίνεται να έχουν μεταβληθεί.
Για πολλά χρόνια τα πράγματα έμειναν απαράλλαχτα στη χώρα αυτή, έδιωχναν τους εκπροσώπους και τα μέλη των διαφόρων εθνοτήτων. Κανείς δεν σκεφτόταν με ψυχραιμία. Τελικώς τι κερδίσαμε;». Ρωτά απορώντας ο Ερντογάν!!
Ο Τούρκος πρωθυπουργός που προσέχει τρομερά την επικοινωνιακή του πολιτική δεν διάλεξε τυχαία την πόλη αυτή. Βρίσκεται ακριβώς στη μέση του δρόμου που συνδέει Κωνσταντινούπολη και Άγκυρα. Την παλαιά οθωμανική και τη νέα κεμαλική πρωτεύουσα της Τουρκίας.
Δεν είναι τυχαίο ότι η δήλωσή του προβλήθηκε από τα μεγαλύτερα think-tanks αμερικανικών συμφερόντων, όπως το Jamestown foundation και όχι μόνον.
Με την ευκαιρία της επικοινωνίας μας αυτής επιτρέψτε μου να παραθέσω άλλη μια πληροφορία που την δανείστηκα από την ιστοσελίδα http:// www.amen.gr από τα πιο πρόσφατα γεγονότα του περασμένου Αυγούστου. Αφήνω την αξιολόγηση σε σας.
Ο Πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ευρισκόμενος σε δείπνο του Ραμαζανίου (Ιφτάρ), που παρέθεσε η Ένωση Βιομηχάνων και Επιχειρηματιών (MUSIAD) στην πόλη Γκαζίαντεπ στην νοτιοανατολική Τουρκία, αναφέρθηκε στην ιστορική Θεία Λειτουργία που τελέσθηκε στην Ιερά Μονή Παναγίας Σουμελά στην Τραπεζούντα του Πόντου λέγοντας ότι «Σήμερα στη Σουμελά ήρθαν οι Χριστιανοί και τέλεσαν τη Θεία Λειτουργία σύμφωνα με την παράδοσή τους». Στη συνέχεια ο πρωθυπουργός αναφέρθηκε στις διακηρύξεις των εθνικιστών λέγοντας «Μία-δύο ομάδες, όπως είναι γνωστό δε χρειάζεται να εξηγήσω ποιοι είναι αυτοί, λένε «ορίστε, ξαναζωντάνεψαν την επιθυμία για δημιουργία κράτους του Πόντου»
Και ο Τούρκος Πρωθυπουργός, συνέχισε λέγοντας «Φίλοι μου, τι έγινε; Ήρθαν, τέλεσαν τη Θεία Λειτουργία τους και αναχώρησαν. Τι χάσαμε; Στην πραγματικότητα κερδίζουμε. Τι κερδίζουμε; Να σας πω. Αυτός που είναι βέβαιος για την πίστη του δεν φοβάται την ελευθερία της πίστης. Όποιος πιστεύει στις ιδέες του και στις σκέψεις του δεν φοβάται την ελευθερία των ιδεών και των σκέψεων. Αυτοί, λένε, ότι είναι «εθνικιστές». Ανοίξτε και ρίξτε μια ματιά στην Ιστορία των Οθωμανών. Κοιτάξτε, τα είχαν φοβηθεί ποτέ αυτά οι Οθωμανοί; Αντίθετα, επί Οθωμανών ήταν ανοικτά, χωρίς να αντιμετωπίσουν την παραμικρή δυσκολία. Τα χρησιμοποίησαν στις σχέσεις τους με τη διεθνή κοινότητα, με τον καλύτερο τρόπο, προς όφελος της δικής τους εξουσίας. Τώρα τι είναι αυτά;…. Θεέ μου! Ένα κλίμα φοβίας με σκοπό να αναστατώσουν τη χώρα και να φέρουν τα πάνω κάτω».
Αξίζει να αναφερθεί ότι πριν λίγες ημέρες από την λειτουργία ο Πρωθυπουργός Ερντογάν επισκέφθηκε την Τραπεζούντα καθ’ οδόν για την ιδιαίτερη πατρίδα του που βρίσκεται στην περιοχή της πόλης Ρίζε, στη Μαύρη Θάλασσα. Σύμφωνα με πληροφορίες σε συζήτηση που είχε με τις αρχές της Τραπεζούντας τους συνέστησε όπως «η φιλοξενία να είναι άψογη προς τους επισκέπτες που θα έρθουν για την λειτουργία στην Σουμελά».
Εάν η Τουρκία αναστήσει τον Ελληνοβυζαντινισμό της και διεκδικήσει το όνομα του Βυζαντίου ως δικό της χρησιμοποιώντας το κενό που αφήνει πίσω της η Ελλάδα με τη μη διεκδίκηση του Βυζαντίου ως δικού της διαχρονικού δημιουργήματος, η Ελλάδα θα αντιμετωπίσει ένα τρομακτικό και τεράστιο γεωπολιτικό πρόβλημα που μπροστά του το Μακεδονικό θα φαίνεται άθυρμα.
Τα παλιά κεμαλικά ιδεολογήματα φαίνεται ότι εξαντλούν πλέον την επιχειρηματολογία τους στη σημερινή Τουρκία. Παράλληλα ένα νέο ιδεολόγημα δείχνει να γεννιέται: Ποιο είναι αυτό; Η Τουρκία είναι ευρωπαϊκή, γιατί είναι ο συνεχιστής της Ιωνίας και του Βυζαντίου και όχι μόνο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτό είναι το νέο πνεύμα που απλώνεται στη μορφωμένη ελίτ της γειτονικής χώρας με επικεφαλή τον υπουργό των εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου προκειμένου να κατοχυρώσει την ευρωπαϊκότητά της. Ένα πνεύμα που θέλει βέβαια να διανύσει πολύ δρόμο για να περάσει, πολλά εμπόδια για να καθιερωθεί και ίσως να μη τα καταφέρει ποτέ. Ωστόσο αποτελεί ένα σοβαρό ενδεχόμενο. Το τοπίο βέβαια δεν είναι καθόλου ξεκάθαρο και υπάρχουν παντού διαφορετικές τάσεις. Προς το παρόν επικρατεί η τάση της ευνοϊκής ανοχής προς το φαινόμενο αυτό που ξεκίνησε και εντέλει διαμορφώνεται από τον ίδιο τον λαό και μέσα στον λαό, αλλά και με τη χάραξη συγκεκριμένων ορίων τα οποία δεν θα πρέπει να υπερβεί κανείς.
Η Ελληνο-Βυζαντινή αυτοσυνειδησία που αναγεννάται στην Τουρκία έχει τεράστια ένταση, βάθος, έκταση, αλλά και μεθόδευση. Οι κάτοικοι των παραλίων της Μ. Ασίας σε μεγάλο βαθμό νοιώθουν σαν απόγονοι των αρχαίων Ιώνων κατοίκων τους! Η Τουρκία πλέον, δυναμικά εκμεταλλεύεται το γεγονός και αντί να το καταστείλει, όπως θα έκανε παλαιότερα, το προωθεί και το επαναφομοιώνει ως νέο κρατικό της ιδεολόγημα. Το προωθεί μάλιστα ως καθοριστικό θεαματικό στοιχείο ισχύος επαναπροσδιορίζοντας τους όρους της γεωστρατηγικής της αξιολόγησης. Για παράδειγμα μια είδηση που πέρασε απαρατήρητη από όλα τα ΜΜΕ είναι η εξής: Οι Τούρκοι κατασκεύασαν ένα αρχαίο ελληνικό πλοίο (τριήρη) με την τουρκική σημαία στο κατάρτι του. Το «αρχαίο ελληνικό» πλοίο, με την τουρκική σημαία, καθώς και ένα συνοδό του με, συνολικά και στα δύο πλοία, 30 επιβαίνοντες δήλωσαν ακυβέρνητα έξω από τη Γυάρο και το ελληνικό Λιμενικό τα ρυμούλκησε στο λιμάνι του Βουρκαριού.
Το πλοίο, με διαστάσεις 19 Χ 5 μέτρα, αποτελεί ακριβές αντίγραφο πλοίου των αρχαίων Ελλήνων Φωκαέων θαλασσόλυκων και αποσκοπεί στο να διασχίσει τη Μεσόγειο με στόχο την προβολή του… αρχαίου «τουρκικού» πολιτισμού. Ακολουθεί την πορεία των Ελλήνων αποίκων Φωκαέων του από την Ιωνική Μικρά Ασία φτάσανε στη Μασσαλία το 600 π.Χ ιδρύοντας την κορυφαία αυτήν αρχαία ελληνική ευρωπαϊκή και σύγχρονη γαλλική πόλη. Η άφιξη του πλοίου στη Μασσαλία υπολογίζετο να γίνει και έγινε την 1η Ιουλίου ώστε να λάβει μέρος στους επίσημους εορτασμούς της πόλης για τα 320 χρόνια από την Γαλλική Επανάσταση. Από εκεί μέσω του Ραδανού ποταμού, τεχνητών καναλιών, άλλων ποτάμιων οδών και τέλος του Σηκουάνα, πάντα με την τουρκική σημαία σηκωμένη στο κατάρτι του, θα μπει θριαμβευτικά στο Παρίσι, για να λάβει μέρος στις εορταστικές εκδηλώσεις του «Τουρκικού Έτους» στη Γαλλία. Το πλοίο που ονομάζεται «Κυβέλη» έχει σκοπό να αποδείξει στη Γαλλία του Νικολά Σαρκοζί την ευρωπαϊκότητα της Τουρκίας με τη συμμετοχή των «προγόνων των Τούρκων» Ιώνων στη γένεση του Δυτικού πολιτισμού. Από το Παρίσι η «Κυβέλη» θα περάσει πάλι επίσημα από τα κανάλια και τα ποτάμια της Κεντρικής Ευρώπης και μέσω του Δούναβη να βγει στη Μαύρη Θάλασσα ώστε το 2010 να συμμετάσχει πανηγυρικά τις εκδηλώσεις «Ισταμπούλ», Πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης».
Η τουρκική πολιτική ηγεσία έχει την οξυδέρκεια και το όραμα να ιδιοποιηθεί τον ελληνικό και βυζαντινό πολιτισμό της Ανατολίας εκεί που σήμερα υπάρχει ένα τεράστιο ελληνικό κενό. Το φαινόμενο όμως είναι δυναμικό και δεν ξέρουμε προς τα πού θα εξελιχθεί. Ωστόσο, ο χαρακτήρας του μπορεί να πάρει δυο κατευθύνσεις:
- Μια κατεύθυνση άκρως φιλελληνική, που θα οδηγήσει την ιδεολογική, και γιατί όχι, πολιτική προσέγγιση των δύο πλευρών του Αιγαίου, της Ελλάδας και, όχι της Τουρκίας που ξέρουμε σήμερα, αλλά μιας επαναβυζαντινοποιημένης και ανατολίτικης αναγεννημένης Ιωνίας.
- Η άλλη κατεύθυνση όμως που μπορεί να πάρει αυτή η κατάσταση, μπορεί να γίνει άκρως επικίνδυνη για το ελλαδικό μόρφωμα και τους παραδοσιακούς Έλληνες κατοίκους του. Γιατί είναι αλήθεια πως το Βυζάντιο αποτελεί ιστορικά μια μαύρη τρύπα για την Ελλάδα!
Δυστυχώς με κάθε τρόπο απεμπολήσαμε την ύστερη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Όταν όλη η Ρώμη επί Τιβερίου και μετά μιλά μόνο Ελληνικά, όταν ο ίδιος ο Οράτιος ομολογεί ότι η κατακτηθείσα με τα όπλα Ελλάς κατέκτησε τη Ρώμη με το πνεύμα («Graecia capta ferum vicrem cepic, et alrtew intulit agrestri Latio». Μτφ: «Η Ελλάς καταληφθείσα κατέκτησε τον δια του σιδήρου νικητή και εισήγαγε τις τέχνες στο αγροίκο Λάτιο», όταν όλοι οι ιστορικοί της Δύσης και της Ανατολής αποκαλούν την εποχή αυτή «Grecoroman» («Ελληνορωμαϊκή»), εμείς χαρίσαμε αυτή την ιστορική περίοδο στη Δύση, η οποία γιορτάζει με τιμές το έτος του Μεγάλου Κων/νου, ενώ η Ελλάδα σιωπά. Δημιουργήθηκε ένα ιδεολογικό κενό στη συνέχεια του ελληνισμού, αφού απεμπολήσαμε πρώτα την ελληνιστική εποχή.
Η πρύτανης Αρβελέρ σε ερώτηση δημοσιογράφου αν «απωθήσαμε το Βυζάντιο ψυχαναλυτικά;» έδωσε την απάντηση: «Άμα θέλετε, το λέτε κι έτσι. Σημασία έχει ότι από το λασποχώρι (που ήταν η Αθήνα το1830),φτάσαμε απευθείας στον Περικλή, βάζοντας σε παρένθεση χίλια χρόνια της μόνης ελληνόφωνης αυτοκρατορίας».
Δημιουργήσαμε μια Ελλάδα με πιθηκίζοντα μιμητισμό της δυτικής –μέσω του Διαφωτισμού- ερμηνείας της ελληνικότητας. Από τον Περικλή και τον Σωκράτη περάσαμε κατευθείαν στον Κολοκοτρώνη, στο Βενιζέλο και τον Άρη Βελουχιώτη… Σχηματοποιήσαμε ως κεντρικό, επιστημονικό και κοινωνικό ιδεολόγημα το αντιθετικό δίπολο: αρχαίοι Έλληνες και νέοι Έλληνες (Νεοέλληνες).
Όταν όλος ο κόσμος δυτικός κα ανατολικός, μίλαγε για το «greek legacy» (ελληνική κληρονομιά) σε Μέση Ανατολή, Αίγυπτο, Κεντρική Ασία, Βακτριανή και Ινδία, εμείς θεωρήσαμε ότι όλα αυτά ήταν εξωτικές ιστορίες που δεν μας αγγίζουν.
Όλη η μεσαιωνική λατινο-φραγκική και σλαβική γραμματεία αποκαλούσε τους Βυζαντινούς «Γκρεκούς». Η σημιτική και αραβική γραμματεία τους αποκαλούσε «Ρωμιούς» (Ρουμ), ακόμα και σήμερα, ταυτίζοντας σημασιολογικά το όνομα αυτό με το «Έλληνες» . Και όλη η καυκάσια γραμματεία τους αποκαλούσε «Μπερτζένι», όνομα που σημαίνει «Οι Σοφοί» και αποδίδεται διαχρονικά σε όλους τους Έλληνες, από τον Ηρακλή και τον Ιάσωνα μέχρι τους σημερινούς τους ηγέτες.
Εμείς αντίθετα, αποκοπήκαμε από το Βυζάντιο και από τη Βυζαντινή Ανατολική Ορθοδοξία που ούτως ή άλλως μας απέδιδαν, ενώ οι δυτικοί μας χάριζαν ολόκληρη την κληρονομιά της Ανατολικής Χριστιανοσύνης αφού χαρακτήριζαν ως «greek orthodox» όλους τους ανατολικούς ορθόδοξους, εκτός των Ρώσων.
Και δυστυχώς συνεχίζουμε τα λάθη μας.
Όπως σας ανέφερα ήδη στην Βόννη της Γερμανίας πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Φεβρουάριο μέχρι Ιούνιο έκθεση με τίτλο «Λάμψης και καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο». Είχα την ευκαιρία να την επισκεφθώ και να την περπατήσω.
Επιτρέψτε μου να αναφερθώ σε σχόλια του Θανάση Παπαρούπα φοιτητή Ιστορικού Αρχαιολογικού Αθηνών που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό «Παρεμβολή» της Χριστιανικής Φοιτητικής Ενώσεως.
Σχολιάζει ο Θανάσης Παπαρούπας:
Σε μια περίοδο όπου οι διμερείς σχέσεις Ελλάδος-Γερμανίας δεν είναι οι ιδανικές, μοιάζει με ειρωνεία της συχνά κυνικής Κλειούς, προστάτιδας της Ιστορίας, το γεγονός ότι διοργανώνεται σε γερμανικό έδαφος μια παγκοσμίου εμβέλειας έκθεση που αναδεικνύει τη μεγαλοπρέπεια του βυζαντινού πολιτισμού –ακόμη και μέσα από αντικείμενα καθημερινής χρήσης.
Ο διευθυντής του Μουσείου Ρόμπερτ Φλεκ ξεκίνησε το σύντομο λόγο του λέγοντας ότι η έκθεση τελεί υπό την αιγίδα των προέδρων της Γερμανίας και της Τουρκίας Κέλερ και Γκιουλ αντίστοιχα. Για να προσθέσει στη συνέχεια χωρίς σχολιασμό ότι η ανάληψη της αιγίδας προτάθηκε και στην Προεδρία της Ελληνικής Δημοκρατίας, αλλά οι δικές της «διπλωματικές συνήθειες» δεν επιτρέπουν την ανάληψη τέτοιων πνευματικών ευθυνών στο εξωτερικό. Έτσι οι συνήθειες, ακόμη και χωρίς να το θέλουν, απέτρεψαν τον κίνδυνο να θεωρηθούν συμβολικά Έλληνες και Τούρκοι εξίσου κληρονόμοι της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Τι γίνεται όμως τώρα που τα πράγματα απέβησαν χειρότερα και οι Τούρκοι εμφανίζονταν ως μοναδικοί κληρονόμοι! Αυτή η αδόκητη αλλά και αφόρητη παρεξήγηση με προβλημάτισε ιδιαιτέρως για την πολιτική που μπορεί να ασκηθεί πίσω από τον «πολιτισμό». Καταλήγει στο σχόλιό του ο Θανάσης Παπαρούπας.
Το αποτέλεσμα όλων των παραπάνω γεγονότων ήταν να δημιουργηθεί ένα τεράστιο ιστορικό κενό, το οποίο τώρα το τουρκικό κράτος, διεκδικεί.
Η Ελλάδα, χάνοντας το οικουμενικό της πρόσωπο και ξεκομμένη από τις ιστορικές αληθινές της ρίζες, που δεν είναι μόνο η μινωική, η μυκηναϊκή και η κλασική Ελλάδα αλλά και οι συνέχειές τους, δηλαδή ο ελληνιστικός πολιτισμός και η Ρωμιοσύνη, που ύμνησαν οι Ρίτσος, Ελύτης και Θεοδωράκης, έχασε το ίδιο της το πρόσωπο και καλύφθηκε από ένα προσωπείο τεχνητό, που κατασκεύασε μια ερμηνεία κάποιων κέντρων διαφωτισμού και εξουσίας της Δύσης.
Για την Αγγελική Λαΐου την αξέχαστη Ελληνίδα Βυζαντινολόγο «Το Βυζάντιο είναι κάτι το ξεχωριστό αλλά δεν είναι κάτι το εξωτικό» είναι μια πραγματικότητα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου