Το «ανατολικό μπλοκ» προκαλεί προβλήματα στην ΕΕ

O ούγγρος Πρωθυπουργός Βίκτορ Ορμπάν

H απόφαση της Ουγγαρίας να αλλάξει το σύνταγμά της και να περιορίσει την εξουσία του ανώτατου δικαστηρίου είναι μια αληθινή πρόκληση για την Ευρωπαϊκή Ένωση, και η δυσάρεστη αλήθεια για τις Βρυξέλλες είναι ότι δεν μπορεί να κάνει και πολλά για να επαναφέρει τη Βουδαπέστη στο «σωστό δρόμο».

Το ουγγρικό κοινοβούλιο, που κυριαρχείται από τους υποστηρικτές του πρωθυπουργού Βίκτορ Όρμπαν, ψήφισε με συντριπτική πλειοψηφία μια σειρά συνταγματικών τροποποιήσεων που η αντιπολίτευση, όπως και η ΕΕ, η κυβέρνηση των ΗΠΑ και οι οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, φοβούνται ότι θα υπονομεύσουν την 24χρονη δημοκρατία της χώρας. Όλοι ανησυχούν ότι η διεύρυνση της ΕΕ από το 2004 έφερε στην ένωση το μπλοκ της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης που δεν συμμερίζεται πλήρως τους ίδιους κανόνες της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου, όπως η Γερμανία, η Γαλλία, η Βρετανία ή άλλες δυνάμεις. Αν αυτό αφεθεί ανεξέλεγκτο, θα μπορούσε να υπονομεύσει τις αξίες που κρατούν ενωμένη την ΕΕ από την ίδρυσή της, προειδοποιούν αναλυτές και αξιωματούχοι.

Ο Όρμπαν και ανώτεροι αξιωματούχοι της Ουγγαρίας έχουν βαλθεί να διαβεβαιώσουν ότι οι συνταγματικές αλλαγές δεν απειλούν τη δημοκρατία ή τη δικαστική ανεξαρτησία. Αλλά δεν είναι η πρώτη φορά που ο Όρμπαν προκαλεί αναταράξεις στην ΕΕ και στις Βρυξέλλες έχει σημάνει ήδη συναγερμός από πέρυσι, όταν έγιναν αλλαγές και σε άλλους ευαίσθητους νόμους που αφορούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τον τραπεζικό τομέα.

Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο έκανε μια ανακοίνωση αμέσως μετά την ουγγρική ψηφοφορία, λέγοντας ότι οι τροποποιήσεις «εγείρουν ανησυχίες σε σχέση με την αρχή του κράτους δικαίου», ενώ εμπειρογνώμονες της ΕΕ και νομικοί έχουν αρχίσει την εξέταση των αλλαγών για να δουν σε ποια σημεία η Ουγγαρία ενδέχεται να έχει παραβιάσει τον ευρωπαϊκό νόμο.

Θυελλώδης συνέλευση

Ο γερμανός υπουργός Εξωτερικών Γκουίντο Βεστερβέλε, ο οποίος είχε μια θυελλώδη συνάντηση με τον πρόεδρο της Ουγγαρίας στο Βερολίνο την Τρίτη, είπε ότι δεν μπορεί να κρύψει την ανησυχία του για τον τρόπο που ο Όρμπαν και η κυβέρνησή του λειτουργούν.

«Είναι σημαντικό ότι κάθε χώρα της ΕΕ αντιλαμβάνεται ότι ανήκουμε σε μια κοινότητα αξιών» δήλωσε σε δημοσιογράφους στο περιθώριο της συνάντησης. «Δεν αρνούμαι ότι ανησυχώ για αυτές τις τελευταίες εξελίξεις στην Ουγγαρία». Αλλά παρόλη την απογοήτευση και τις καταγγελίες, ελάχιστα μπορεί να κάνει η Ευρωπαϊκή Ένωση, τα οποία θα υποχρεωθεί να ακούσει ο Όρμπαν.

Ο τρόπος που λειτουργεί η ΕΕ βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη συναίνεση μεταξύ των 27 κρατών-μελών. Αν μια χώρα θεωρείται ότι έχει ξεφύγει από τη γραμμή υπάρχουν νομικά και άλλα μέτρα που μπορούν να ληφθούν, αλλά χρειάζεται χρόνος.

Στην περίπτωση της Ουγγαρίας, και στις παρόμοιες περιπτώσεις της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας τα τελευταία χρόνια, η πρώτη αντίδραση από τα υπόλοιπα κράτη μέλη και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την εκτελεστική εξουσία της ΕΕ, τείνει να είναι η πολιτική πίεση ή η ηθική πειθώ, σε μια προσπάθεια να αλλάξει η συμπεριφορά της  κυβέρνησης.

Ενώ αυτό μπορεί να έχει αντίκτυπο, όπως συνέβη με την περίπτωση της Ρουμανίας το περασμένο έτος, όταν ο πρωθυπουργός επιχείρησε να ανατρέψει τον πρόεδρο, σε δύσκολες περιπτώσεις δικαίου που υποστηρίζεται από δημοκρατικά εκλεγμένα κοινοβούλια, όπως στην Ουγγαρία, είναι πολύ πιο δύσκολο .

«Υπάρχει ένα έλλειμμα ως το τι μπορεί να κάνει η ΕΕ για να εξασφαλίσει ότι οι δημοκρατικές πρακτικές, ή η ίδια η δημοκρατία, δεν κινδυνεύουν» σχολιάζει η Corina Stratulat, ειδικός στην πολιτική της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης στο think tank Κέντρο Ευρωπαϊκής Πολιτικής. «Υπάρχει μια αντίληψη ότι κάτι πρέπει να αλλάξει όσον αφορά την ενίσχυση των μέσων που η ΕΕ έχει στη διάθεσή της για να επηρεάσει καταστάσεις, όπως έχουμε δει τα τελευταία χρόνια».

Νομικά κανάλια

Πέρα από πολιτικές πιέσεις, η Επιτροπή μπορεί να ξεκινήσει αυτό που είναι γνωστό ως «διαδικασία επί παραβάσει» απέναντι σε μια χώρα. Αλλά αυτό εξαρτάται από την ύπαρξη ισχυρών αποδεικτικών στοιχείων, ότι το κοινοτικό δίκαιο έχει παραβιαστεί. Στην καλύτερη περίπτωση, η διαδικασία επί παραβάσει μπορεί να διαρκέσει έως και ένα χρόνο. Ακόμα και αν η Επιτροπή έχει στοιχεία για να κινηθεί εναντίον της Ουγγαρίας στο τελευταίο περιστατικό, δεν πρόκειται να προκαλέσει οποιαδήποτε αλλαγή στη Βουδαπέστη σύντομα. «Είναι πολύ δύσκολο να αποδείξουν ότι έχουν παραβιάσει το νόμο», δήλωσε ένας αξιωματούχος της ΕΕ που γνωρίζει τη διαδικασία.
Ένα άρθρο της Συνθήκης που συνδέει τα κράτη μέλη της ΕΕ δεν επιτρέπει την άμεση επιβολή κυρώσεων σε μια χώρα μέλος, αλλά απαιτεί ομόφωνη στήριξη όλων των άλλων κρατών μελών και θεωρείται μια «πυρηνική επιλογή».

Σε μια επιστολή την περασμένη εβδομάδα, ο Βεστερβέλε δήλωσε ότι η ΕΕ χρειάζεται έναν τρόπο λήψης πιο άμεσης δράσης κατά των χωρών που δεν σέβονται τους «κανόνες» της ΕΕ, χωρίς να αναφερθεί σε οποιαδήποτε χώρα. Ο Μπαρόζο έκανε μια παρόμοια έκκληση σε ομιλία του πέρυσι, λέγοντας ότι οι απειλές για τον «δημοκρατικό ιστό» σε κάποια κράτη μέλη της ΕΕ δείχνουν ότι μια εναλλακτική λύση, μεταξύ της ήπιας πολιτικής πίεσης και της «πυρηνικής επιλογής», είναι απαραίτητη.

Αλλά οποιαδήποτε κίνηση προς αυτή την κατεύθυνση απέχει πολύ. Προς το παρόν, η ΕΕ πρέπει να βρει έναν τρόπο να ασκήσει πίεση στην Ουγγαρία, ενδεχομένως σε συνεργασία με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την άρνηση οικονομικής βοήθειας. Διαφορετικά, εκτιμούν οι αναλυτές, θα βρεθεί αντιμέτωπη με ένα μείζον πρόβλημα, προσπαθώντας να επιβάλλει τη δημοκρατία σε ορισμένες από τις χώρες της κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, τις οποίες η  ΕΕ ήθελε τόσο πολύ στην ένωση μετά την πτώση του κομμουνισμού. «Αυτό που δείχνει αυτή η κατάσταση είναι πως η υπόθεση ότι μόλις κάποιος γίνει μέλος μπορεί και να εκδημοκρατιστεί πλήρως δεν ισχύει» σχολιάζει η Stratulat του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πολιτικής.
«Η δημοκρατία και ο εκδημοκρατισμός είναι πάντα ένα έργο σε εξέλιξη».

Reuters