Την ώρα που οι λαοί του αναπτυγμένου κόσμου αναρωτιούνται για το πώς θα μπορέσουν οι χώρες τους να επιστρέψουν στην πλήρη απασχόληση, μετά την σημερινή μεγάλη ύφεση, θα μας έκανε καλό να ρίξουμε μια ματιά σε ένα οραματικό δοκίμιο που έγραψε ο John Maynard Keynes το 1930, με τίτλο «Οικονομικές Δυνατότητες για τα Εγγόνια μας» (Economic Possibilities for our Grandchildren).
Το έργο του General Theory of Employment, Interest, and Money, που δημοσιεύτηκε το 1936, εφοδίασε τις κυβερνήσεις με τα απαραίτητα θεωρητικά εργαλεία για να αντιμετωπίσουν την ανεργία που προκαλούσαν οι περιοδικές οικονομικές «κοιλιές».
Στην προηγούμενη όμως πραγματεία του, ο Keynes διαχωρίζει την ανεργία που προκαλείται από προσωρινές οικονομικές πτώσεις, και αυτήν που ο ίδιος ονομάζει «τεχνολογική ανεργία», μια ανεργία δηλαδή που οφείλεται στην ανακάλυψη των τεχνικών μέσων εξοικονόμησης εργατικού δυναμικού, που κινούνται με τόσο ταχύ ρυθμό, που δεν προλαβαίνουμε να βρούμε νέες θέσεις απασχόλησης για τους εργαζόμενους που απελευθερώνονται.
Ο μεγάλος οικονομολόγος αντιλήφτηκε ότι αυτό το είδος της ανεργίας θα αυξηθεί κατά πολύ στο μέλλον.
Πίστευε όμως, πως αυτό θα ήταν μια αφορμή για ελπίδα και όχι για απόγνωση. Διότι αποδείκνυε ότι τουλάχιστον ο αναπτυγμένος κόσμος είχε μπει στη πορεία της επίλυσης του πανάρχαιου οικονομικού προβλήματος της έλλειψης, που κρατούσε την ανθρωπότητα δεμένη στα δεσμά της κοπιαστικής εργασίας.
Οι μηχανές αντικαθιστούσαν την ανθρώπινη εργασία, υποσχόμενες αυξημένη παραγωγή, με κλάσμα μόνο της υπάρχουσας ανθρώπινης προσπάθειας.
Μάλιστα, ο Keynes πίστευε πως σήμερα (αρχές 21ου αιώνα) οι περισσότεροι άνθρωποι θα εργάζονταν μόλις 15 ώρες την εβδομάδα, για να παράγουν όλα όσα χρειάζονται για να ζήσουν άνετα.
Οι αναπτυγμένες χώρες είναι όντως σήμερα αρκετά εύπορες, όπως άλλωστε πίστευε και ο Keynes ότι θα είναι, αλλά οι περισσότεροι από εμάς εργάζονται πολύ περισσότερες από 15 ώρες την εβδομάδα, αν και έχουμε περισσότερη άδεια και η εργασία μας δεν είναι τόσο σωματικά κοπιαστική, ενώ ζούμε και περισσότερο.
Σε γενικές γραμμές όμως, το όραμα του πολύ ελεύθερου χρόνου για τις μάζες, δεν εκπληρώθηκε ακόμη.
Οι αυτοματισμοί προχώρησαν, αλλά και πάλι οι περισσότεροι εργαζόμαστε τουλάχιστον 40 ώρες την εβδομάδα. Μάλιστα, ο αριθμός αυτός δεν έχει πέσει από τις αρχές της δεκαετίας του `80.
Την ίδια ώρα αυξάνεται συνεχώς η «τεχνολογική ανεργία». Από το 1980, δεν έχουμε μπορέσει να ξαναπιάσουμε τα επίπεδα πλήρους απασχόλησης των 1950’s και 1960’s. Αν και οι περισσότεροι συνεχίζουν να εργάζονται 40 ώρες την εβδομάδα, υπάρχει μια συνεχώς αυξανόμενη μειοψηφία που υφίσταται αναγκαστικά άφθονο ελεύθερο χρόνο, λόγω υποαπασχόλησης και ανεργίας. Μια μειοψηφία που τίθεται βιαίως εκτός της αγοράς εργασίας. Και όσο επανακάμπτουμε από την τρέχουσα υφεσιακή κρίση, τόσο περισσότεροι ειδικοί πιστεύουν πως ο αριθμός αυτών των άτυχων συνανθρώπων μας θα αυξηθεί περαιτέρω.
Αυτό όμως σημαίνει πως αποτύχαμε να μετατρέψουμε την αυξανόμενη τεχνολογική ανεργία σε εθελουσία έξοδο από την εργασία. Ο λόγος για αυτό είναι πως η μερίδα του λέοντος των κερδών της παραγωγικότητας που επιτεύχθηκε την τελευταία τριακονταετία, κατέληξε στις τσέπες των εύπορων προνομιούχων.
Ειδικά στις ΗΠΑ και στη Βρετανία, από την δεκαετία του `80, βλέπουμε μια επιστροφή στον αιμοβόρο καπιταλισμό που περιέγραψε ο Karl Marx.
Οι πλούσιοι και οι πολύ πλούσιοι, έγιναν ακόμη πιο πλούσιοι, την ίδια ώρα που τα εισοδήματα όλων των υπολοίπων έμεινα στάσιμα.
Για αυτό και ο περισσότερος κόσμος δεν είναι σήμερα τέσσερις ή πέντε φορές καλύτερα απ ότι ήταν στην δεκαετία του 1930. Οπότε, δεν θα πρέπει να αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι εργάζονται αρκετά περισσότερο από ότι είχε προβλέψει ο Keynes.
Υπάρχει όμως και κάτι ακόμη. Ο σύγχρονος καπιταλισμός πυροδοτεί με κάθε τρόπο την πείνα μας για κατανάλωση. Η ικανοποίηση αυτής της πείνας έχει γίνει ο βασικός σκοπός της κοινωνίας μας και η ψευδής ανταμοιβή για τον παραλογισμό της εργασίας μας. Οι διαφημιστές μεταδίδουν ένα μόνο μήνυμα: Η ψυχή σου ανακαλύπτεται μόνο μέσω του shopping!
Ο Αριστοτέλης γνώριζε την απληστία ως ανθρώπινη αδυναμία. Δεν είχε όμως ιδέα για την συλλογική, πολιτικά ενορχηστρωμένη πλεονεξία, που σήμερα ονομάζουμε οικονομική ανάπτυξη.
Ο σημερινός πολιτισμός του «θέλω κι άλλο», θα του φαίνονταν πολιτική και ηθική τρέλα. Και πέραν κάποιου σημείου, είναι σίγουρα και οικονομική τρέλα. Όχι επειδή αναπόφευκτα κάποτε θα φτάσουμε τα φυσικά μας όρια στην ανάπτυξη, αλλά επειδή δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να εξοικονομούμε εργασιακό δυναμικό, γρηγορότερα από όσο μπορούμε να βρούμε νέα απασχόληση για αυτό το δυναμικό.
Ο δρόμος αυτός οδηγεί σε έναν διαχωρισμό της κοινωνίας σε μια μειονότητα παραγωγών, αυτεπάγγελτων, αφεντικών και κερδοσκόπων από την μια, και μια μεγάλη πλειονότητα ζόμπι και μη απασχολήσιμων από την άλλη.
Πέρα από τις ηθικές προεκτάσεις της, μια τέτοια κοινωνία θα αντιμετώπιζε ένα κλασικό δίλημμα: Πως θα συγκεράσουμε την αχαλίνωτη πίεση για κατανάλωση, με μειωμένα και στάσιμα εισοδήματα;
Μέχρι τώρα, η απάντηση ήταν ο δανεισμός, κάτι που οδήγησε στα τεράστια χρέη των κρατών. Αυτή όμως δεν είναι μια βιώσιμη μέθοδος, άρα δεν αποτελεί την ορθή απάντηση, αφού προϋποθέτει την περιοδική κατάρρευση της πλουτοπαραγωγικής μηχανής.
Η αλήθεια είναι πως δεν μπορούμε να συνεχίσουμε με επιτυχία την αυτοματοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας, χωρίς να αναθεωρήσουμε τις απόψεις μας περί καταναλωτισμού, εργασίας, διακοπών και της αναδιανομής του εισοδήματος.
Αν δεν γίνουν αυτές οι προσπάθειες κοινωνικής φαντασίας, η ανάκαμψη από την σημερινή κρίση, δεν θα είναι παρά ένα πρελούντιο σε ακόμη χειρότερα οικονομικά προβλήματα στο μέλλον.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου